Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleşatır bir düzen değildir. Dostluk, sosyete zarfında insanların harbiden elbette davrandıklarını değil, elbette davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak bâtınin vardır. Türe değeri dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene katmak, maşerî hayatın gerçekleşmesini peylemek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin içinsına akseptans edilmesi ve uyulması gereken, kesinkes tamam kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete zarfında insanların hattıhareket ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her mevsim mümkündür. “İşte ahbaplık, isim davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir model, bir bütündür.” İnsan-isim, isim-doğa ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru bâtınin evrensel ilkelerle güvence altına allıkınmasıdır. Dostluk, adamlık seviyesi bâtınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birçok fikir ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, sosyete sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak tamlayan konseptlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini peylemek için konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, tanrı ve kanunların kâffesidür. Elan münteşir bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşerî yaşlakin düzenidir. Dostluk Sözcük Mazmunı Dostluk kelimesi Arabi “tanrı” kökünden gelir ve tanrı kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “tanrı” kelimesinin çoğulu “beddua’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na bakarak ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” medlulı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet medlulında da kullanılır. Uran Mazmunı Dostluk dönemden döneme değiştiği bâtınin hala doyurucu bir teşhism kuruluşlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen teşhismı ise: “Mukannen bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi zarfında asıl olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri iş yer kısmına Özel Dostluk, eşhas ile mevki veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun esaslıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mevki aracılığıyla güvenceye allıkınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları isim davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun fehamet hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde misal nitelikteki bilcümle durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk yerında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bâtınin kullanılır. Dostluk düzenini katkısızlamayı ve korumayı lakinçlayan yaptırımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları çelmek bâtınin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve varlık cezaları; esas hukukunda siyasetten men, fırka mantinota; algı hukukunda algı ve kaçakçılık cezaları kabil bambaşka ahbaplık dallarında bambaşka yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya politik konseptleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşerî bir yaşlakin düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşerî hayatı düzenleyip insanların pasış ve asayiş zarfında bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Kılgı Yarar (Içtimai İhtiyaçların Huzurlanması) Hukukun tatbik amacını, maşerî gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile sosyete zarfında yaşayan insanların, birbirleri ile oluşturmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın kuruluşsından meydana gelen gereksinimlerinı içinlamaya çallıkışır. Dostluk bu fonksiyonu ile mevlit, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir ahbaplık düzeni hayatın asıl gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın doğal kuruluşsına ve bundan müterakki mevrut gereksinimlerine iyi geçmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de tutkundır; soylu erki yokluklara uymalı ve onları içinlamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile makul bir yapılanma altına aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir müsavat düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak hakiki kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız teşhismıyla hak, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) geçmek üzere dü bambaşka anlamda kullanılır. Türe gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet medlulında ferdî bir özelliği deyimler. Koca her mevsim haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni kazandırmak uğrunda daima ve değişmez bir çaba gösterir. İşte bu hattıhareket ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak kavramı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği alışveriş biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık yerında hukuki fehamet olarak söz konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Topluluk bâtınindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini bâtınermiş kurallar bilcümleü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve istismar etmek durumunda bulunduğuna bakarak, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir fehamet niteliğindeki adalettir. Dostluk bir sosyete düzenini bâtınerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzum mevcut düzeni bakmak, gerekse onu değiştirmeyi meşrulaştırmak bâtınin her mevsim adalete esasvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta içinmıza oturmuş ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması gereken ahbaplık medlulında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut ahbaplık düzenlerinin kendisine iyi olup olmadığı açısından bir fehamet ve istimara ölçüsü olur. Yeniden bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun hazırlamak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve olumsuz içinlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon abra zarfında olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Alışılagelen olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşlakin uyacak, hem de bu maşerî hayatın pasış zarfında sürebilmesi bâtınin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çallıkışacaktır.